Тэзэ, 21 траўня 2005 г.

Сям’і ды ўсім тым, хто любіў Поля Рыкёра, я хачу сказаць разам з маімі братамі, што мы падзяляем вашае гора, чакаючы ў поўнае веры на нашае ўваскрасенне.

Цягам пяцідзясяці гадоў ён багата разоў адведваў Тэзэ, й мы вельмі цанілі ягоную вялікую культуру ды ягоную здольнасць казаць пра евангельскія каштоўнасці ў сённяшняе сітуацыі. Ён часцяком дапамагаў нам у нашых разважаннях і неаднойчы ў пасланнях да моладзі я прыводзіў цытаты некаторых моцных выразаў, якія ён фармуляваў наконт так важных для нас тэм, напрыклад, значэння і паходжання зла. Пэўнага дня ён скіраваў да мяне такія словы: “Але ж радыкальнае зло не такое глыбокае, як дабрыня”.

Сёння разам з вамі мне хацелася б памаліцца: літасцівы Хрысце, Ты дазваляеш нам заставацца ў еднасці з Полем Рыкёрам, таксама як й з усімі тымі, хто адыйшоў перад тым і хто застаецца так блізка ў нашых сэрцах. Яны ўжо зараз аглядаюць небачнае. Ідучы іх слядамі, Ты рыхутеш нас прыняць ззянне Твайго святла.

Блізкі вам, у глыбокае еднасці.

Запэўніваю вас ў даверы майго сэрца - Брат Ражэ з Тэзэ

Дабрыня, што прабіваецца

Чаго я шукаю, прыязджаючы ў Тэзэ? Адказаў бы так: дзеля таго, каб у пэўным сэнсе больш глыбока дасведчыць таго, што прынята называць “рэлігіяй” і што мае сувязь з дабрынёю. У нейкім сэнсе, хрысціянскія традыцыі забыліся на тое. Адбылося нібы пэўнае завужэнне з выключнае ўвагаю толькі да пачуцця віны і зла. Не тое, каб я недаацэньваў гэтую праблему, што была маім клопатам цягам некалькіх дзясяцігоддзяў. Але адзінае, у чым мне б хацелася ўпэўніцца, дык гэта тое, што радыкальнае зло не можа быць так глыбокім, як дабрыня. І калі рэлігія, у тым выпадку, калі рэлігіі маюць значэнне, вызваляе ў чалавечых істотах гэтую істоту дабрыні, дык належыць вырушыць у яе пошуках там, дзе яна была цалкам пахаваная. Зараз тут, у Тэзэ, я бачу дабрыню, што прабіваецца ў абшчынным жыцці братоў, у іх цішыні і стрыманай гасціннасці, а таксама ў малітве. Я бачу тысячы маладзёнаў, што не выражаюць канцэптуальнай артыкуляцыі дабра і зла, Бога, міласці, Езуса Хрыстуса, але маюць знешні стымул да фундаментальнага звароту ў кірунку дабрыні.

Мова літургіі

Мы перагружаныя патокам слоў, палемікаю, нападам віртуальнае рэчаіснасці, якая стварае нешта накшталт непразрыстае зоны. Аднак дабрыня глыбейшая за самае глыбокае зло. Мы павінны вызваліць тую ўпэўненасць, даць ёй мову. А мова, якую даюць тут, у Тэзэ, гэта не мова філасофіі, і нават не мова тэалогіі, але мова літургіі. Для мяне асабіста літургія - гэта не толькі звычайны акт, гэта форма думкі. У літургіі схавана разважлівая тэалогія, якую можна падсумаваць ідэяй, што “закон малітвы законам веры” - як мы молімся, так мы й верым.

Ад пратэсту да сведчання

Мне б хацелася сказаць, што пытанне граху было выцеснена з цэнтру пытаннем, якое, мажліва, больш сур’ёзнае: пытанне пра сэнс і бессэнсоўнасць, пра абсурд. (...) Мы з’яўляемся спадчыннікамі цывілізацыі, што па сутнасці забіла Бога, іншымі словамі, тое прывяло да таго, што абсурднасць і бессэнсоўнасць дамінавалі па-над сэнсам, і тое спавадавала глыбокі пратэст. Я ўжываю гэтага слова “пратэст” (“protest”), якое вельмі блізкае да слова “сведчанне” (“attest”). Я хачу сказаць, што зараз сведчанне выходзіць з пратэсту, што нікчэмнасць, абсурд, смерць не маюць апошняга слова. Гэта датычыць майго пытання пра дабрыню, бо даброць не з’яўляецца выключна адказам на зло, але й таксама адказам на бессэнсоўнасць. У слове “пратэст” утрымліваецца іншае слова - testis (“сведак”): спачатку “pro-test”, перад тым, як будзеш “at-test”. У Тэзэ знаходзіцца шлях ад пратэсту да сведчання, і гэты шлях праходзіць праз закон малітвы, закон веры. Пратэст надаль мае адмоўныя рысы: кажаш “не” свайму “не”. А тут ты маеш сказаць “так” свайму “так”. Таму й існуе рух, нібы арэляў, ад пратэсту да сведчання. І, мне здаецца, што тое адбываецца праз малітву. Гэтае раніцаю я быў вельмі крануты спевам, гэтымі малітвамі з заклікам: “О, Хрысце”. Іншымі словамі, мы не знаходзімся ані ў апісальным, ані ў прадпісальным стане, але ў павучэнні ды аднадушным адабрэнні! І, я лічу, гэтае адабрэнне даброці сапраўды будзе самым асноўным гімнам.

“Хто пакажа нам дабро?”

Мне вельмі падабаецца слова “шчасце”. Доўгі час мне здавалася, што казаць пра шчасце альбо вельмі лёгка, альбо вельмі складана, але пазней я выйшаў за межы сваіх сумневаў, альбо, правільней, я паглыбіў тыя сумневы адносна слова “шчасце”. Я ўспрымаю яго ва ўсіх ягоных сэнсах, у тым ліку ў сэнсе блаславенняў. Формула шчасця “Шчаслівы той, хто ...” . Я прымаю шчасце ў якасці “рас-пазнання” ў трох значэннях гэтага слова. Я прызнаю гэта маім; я ўхваляю тое ў іншых; ды я ўдзячны за шчасце, якое вядомае мне, маленькае дасвядчэнне шчасця, куды ўваходзяць маленькія дасвядчэнні памяці, якія маюць вылечыць мяне ад няшчасця забыцця. Там я існую й як філосаф, які выводзіць карэнні ад філосафаў-грэкаў, й як чытач Бібліі ды Евангелля, дзе ты можаш сачыць траекторыю слова “шчасця”. Гэта азначае, што тут мы маем два ўзроўні: лепшым у грэцкае філасофіі адлюстраваннем слова “шчасця”, напрыклад, у Платона ці Арыстоцеля, будзе грэцкае eudaimon, але заразам мне вельмі блізкая й Біблія. Я раздумваю над пачаткам 4 Псальму: “Хто пакажа нам дабро?” Гэта рэтарычнае пытанне, адказ на якое можна аднак знайсці ў блаславеннях. Блаславенні - гэта гарызонт шчасця існавання, што змешчана пад знакам добразычлівасці, бо шчасце - гэта не толькі тое, чаго я не маю і што спадзяюся займець, але таксама тое, што я дасведчыў.

Тры постаці шчасця

Наконадні я разважаў пра постаці шчасця ў жыцці. З павагаю да створанага сусвету, прыгожага краявіду перада мною, шчасце - гэта захапленне. Затым, другая постаць, з павагаю да іншых: распазнанне іншых і, у адпаведнасці са шлюбным вобразам з біблійнае Песні Песняў, - гэта весялосць. І ўрэшце, трэцяя постаць шчасця, зварот да будучыні, чаканне: я надаль спадзяюся чагосьці ад жыцця. Я спадзяюся мець мужнасць, каб супрацьстаяць няшчасцю, пра якое я не ведаю, але надаль чакаю шчасця. Я ужыў слова “спадзяванне”, але я магу ўжыць й іншага слова, што паходзіць з Першага Паслання да Карынцянаў, з радку, які месціцца ў знакамітай 13 главе, пра “любоў, якая на ўсё спадзяецца, усё пераносіць”. Радкі кажуць: “Імкнецеся да найвялікшага дару”. “Імкнуцца”: шчасця прагнення, якое завяршае шчасце весялосці і шчасце захаплення. (...)

Служба поўная радасці

Што мяне тут здзіўляе, ва ўсіх маленькіх штодзённых літургічных службах, рознага кшталту сустрэчах, пасілках, размовах, дые гэта цалкавітая адсутнасць дамінацыі ў адносінах. Часам у мяне складваецца ўражанне, што ў такой церпялівай і нямой скрупулёзнасці, якімі характарызуюцца ўсе чыны чальцоў абшчыны, кожны падпарадкоўваецца без давання загадаў каму-небудзь іншаму. Усё гэта стварае ўражанне службы поўнай радасці, як я магу гэта назваць, кахаючае паслухмянасці, так, менавіта кахаючае паслухмянасці, якая з’яўляецца поўнаю супрацьлегласцю падпарадкавання і поўнай супрацьлегласцю бязмэтавага блукання. Гэта даволі вузкі шлях паміж тым, што я толькі што казаў пра падпарадкаванне ды блуканне, у значнае ступені адзначаецца жыццём супольнасці. Мы, удзельнікі (не тыя, хто наведвае, але тыя, хто ўдзельнічае), наколькі я пачуваю сябе, перабываем тут і атрымліваем з гэтага карысць. Мы атрымліваем карысць ад гэтае кахаючае паслухмянасці, якую мы, у сваю чаргу, ажыццяўляем адносна пададзенага прыкладу. Супольнасць не навязвае кшталту, які палохае, але толькі кшталт сяброўскага павучання. Мне падабаецца слова “павучанне”, бо тут мы не перабываем адпаведна запаведзяў, яшчэ меншых абмежаванняў, але хутчэй мы паводле парадку недаверу і нерашучасці, што сёння адбываецца ў прафесійным жыцці, у гарадскім жыцці, як у працадні, так й у час адпачынку. Менавіта гэтая агульная міралюбнасць увасаблівае для мяне шчасце жыцця разам з Супольнасцю Тэзэ.