Een leven gewijd aan de verzoening

Voor zover bekend was de eerste bijdrage van de jonge Duitser Franz Stock aan de vrede, zijn deelname aan de ontmoeting van Bierville, ten zuiden van Parijs, waar in 1926 tienduizend jongeren uit heel Europa samenkwamen voor de vrede. Als jonge seminarist vertrekt hij rond Pasen 1928 naar Parijs om daar verder te studeren. Later schrijft zijn vriend Joseph Folliet hierover: “Een Duitse student accepteren aan de theologische faculteit van Parijs was volgens de tijdgeest van 1928 eigenlijk ondenkbaar.”

Nadat hij in 1932 priester is gewijd, wordt hij twee jaar later in Frankrijk aangesteld als leider van de Duitse katholieke kerkgemeenschap in Parijs. Ook al is hij heel blij dat hij op deze manier kan bijdragen aan de toenadering tussen twee landen die hem lief zijn, hij beseft dat hij hierbij geconfronteerd zal worden met ernstige moeilijkheden. Zoals hij in zijn eerste brief aan zijn familie schrijft: “Dit wordt zeker geen gemakkelijke opdracht, maar laten we allereerst ons vertrouwen op God stellen”.

Gedurende deze jaren neemt de onderlinge haat verder toe. In augustus 1939 maakt de oorlogsverklaring een einde aan zijn inspanningen: midden in de nacht moeten de jonge priester en de andere bewoners van zijn huis in Parijs alles achterlaten. “Plotseling beseften we dat we eigenlijk niet veel nodig hadden om te kunnen leven en dat we ons heel snel konden losmaken van alles dat we belangrijk vonden en dat we in ons jeugdig enthousiasme hadden opgebouwd”.

Al heel snel biedt hij zich aan om als vrijwilliger terug te keren naar Frankrijk en daar de krijgsgevangenen bij te staan. Dit werd mogelijk vanaf oktober 1940. Vanuit Berlijn schrijft zijn vriend Reinhold Schneider: “Ik kan de hoop nog niet opgeven dat we ooit een volledig herbouwd Europa te zien krijgen… het is een troost te weten dat jij jouw prachtige werk van toenadering trouw blijft”. En ook: “Wij moeten ons met al onze krachten toelggen op dat wat ons één maakt”.

Vanaf 1941 begint Franz Stock onafgebroken de Parijse gevangenissen te bezoeken, waarin velen vanwege verzetsactiviteiten vastzitten. De komst van een Duitse aalmoezenier in hun cel, betekent voor hen op het eerste gezicht een zoveelste teleurstelling. Maar, zoals een Franse priester getuigt: “Omdat wij als Fransen geen toegang kregen tot de gevangenissen, werd pater Stock een soort boodschapper tussen ons en de gevangenen en hun families. Vanaf het begin vervulde hij deze taak met veel tact en buitengewoon gewetensvol”.

Franz is ervan overtuigd dat hij in deze gevangenen Christus zelf ontmoet: “Ik zat gevangen, en jullie kwamen naar Mij toe”(Matteüs 25:36). Na zijn bezoeken geeft hij het nieuws over de gevangenen door aan hun families, die hij ’s avonds in de pastorie ontvangt. Eén van deze gevangen, Edmond Michelet, schreef in zijn dagboek dat de jonge priester zijn taak volbracht “…met een bescheidenheid die de ontelbare diensten die hij ons bewees, nog extra waarde gaf. Met gevaar voor zijn eigen leven, hielp hij ons dikwijls om ons leven te redden.”

Op de vooravond van Kerstmis 1940, bereidt hij een jonge gevangene voor op zijn executie – hij zal de eerste zijn van vele honderden die pater Stock tot het einde toe heeft begeleid. In zijn laatste brief aan zijn kinderen schrijft een andere terdoodveroordeelde: “Als jullie volwassen zijn, koester dan geen wrok tegen wie dan ook”. Dat is precies de missie waaraan Franz Stock zich wijdde: Al het mogelijke doen om deze mensen in vrede te kunnen laten sterven. Tijdens deze lange oorlogsjaren bezoekt, troost en ondersteunt hij velen, zonder ophouden.

Tijdens de bevrijding wordt aalmoezenier Stock zelf gevangen gezet. Ook al krijgt hij de kans, hij besluit toch om niet naar zijn geboorteland terug te keren, maar zich te wijden aan de ‘nieuwe armen’ die de Duitse krijgsgevangenen in Frankrijk zijn. Met steun van de Franse bisschoppen begint hij in Orléans en later in Chartres een ‘prikkeldraadseminarie’ voor alle Duitse priesterstudenten die in Frankrijk gevangen zitten. Nuntius Roncalli, de teoekomstige Paus Johannes XXIII, bezoekt hem meerdere malen en bemoedigt hem bij zijn werk.

In 1947 nadert de sluiting van dit seminarie. In een afscheidstoespraak maakt pater Stock de eerste balans op: “Het waren moeilijke jaren, maar ze waren vol van leven en van moed, lang maar vruchtbaar, verrijkend en veelbelovend. [...] Wanneer de gemeenschap achter dit prikkeldraadseminarie uiterlijk wordt ontbonden, laat dan de oprachte geest van broederlijkheid ons bljven verenigen in het gebed voor elkaar”. Terwijl dit zaad van vertrouwen zich in de jaren na de oorlog in alle windrichtingen verspeidt en talrijke vruchten voortbrengt, nadert voor Franz Stock reeds de overgang naar het eeuwige leven – hij overlijdt in 1948, 43 jaar oud, aan het eind van een leven dat geheel gewijd was aan de verzoening.