Voor veel van onze tijdgenoten laat het geloof in een almachtige en alomtegenwoordige God zich moeilijk verenigen met een werkelijke keuzevrijheid van de mens. Als God alles wat er gaat gebeuren weet en als Hij een doel heeft met zijn schepping, waarom zou je je dan nog het hoofd breken om te proberen authentieke keuzes te maken?
In de eerste plaats wil de idee van een ‘doel’ of een ‘plan’ niet zeggen dat God een soort boek heeft waarin alles van tevoren is opgeschreven. Het wil eenvoudigweg zeggen dat het bestaan van het universum en het bestaan van onze eigen levens niet een vrucht zijn van het toeval, maar dat wij bestaan met het oog ergens op. God heeft de wereld en de mensen geschapen om met ons in relatie te zijn, om zijn eigen leven met ons te delen. Zoals een oude, christelijke hymne het uitdrukt: “In Christus heeft God, voordat de wereld gegrondvest werd, ons vol liefde uitgekozen om voor hem heilig en zuiver te zijn.” (Efeziërs 1:4)
Alle gebeurtenissen waarmee God zich openbaart worden niet aangestuurd vanuit een chronologische ordening maar vanuit een inhoudelijke gerichtheid, namelijk vanuit de intentie om aan ons leven in overvloed te geven in gemeenschap met Hem. Dat is zijn ‘doel’, zijn unieke wil en dit is niets anders dan de uitdrukking van zijn liefde.
De wil van zijn liefde drukt zich uit in de grote verscheidenheid aan personen en situaties. In de eerste plaats wordt zij zichtbaar in de gaven die God aan zijn schepselen heeft geschonken. Waar dat de mensen betreft, is een van hun grootste gaven het vermogen om keuzes te maken, om in vrijheid te handelen. Deze gave is wezenlijk want God verlangt dat wij zijn liefde met onze liefde beantwoorden. Onze keuzes forceren of bepalen is volkomen in strijd met zijn doel. Het zou liefde onmogelijk maken.
De misvatting om te geloven dat alles al bepaald zou zijn, ontstaat als wij God zoals Hij in zichzelf is en de geschapen tijd door elkaar halen. God is niet onderworpen aan onze tijd. Hij is niet ‘voor’ en hij is niet ‘na’. Hij ‘Is’. In het Johannes-evangelie zegt Jezus: “Van voor dat Abraham er was, ben Ik er.” (Johannes 8:58) Het moment van contact tussen God en ons kan alleen maar in het nu zijn. Iemand heeft God zelfs ‘het eeuwige nu’ genoemd. Hij heeft het universum niet geschapen om zich vervolgens terug te trekken in zijn ‘stralende isolement’. Integendeel, door zijn Geest leeft Hij elk moment van ons leven met ons. Hij bemoedigt ons om ons leven te leiden op een manier die zoveel mogelijk overeenstemt met de wil van zijn liefde.
Verre van vooraf vastgelegd te zijn, is het ‘doel’ van God datgene wat wij van minuut tot minuut scheppen in omgang met Hem. En dit ons hele leven lang, terwijl we proberen om op zijn liefde ten volle te antwoorden met een leven van solidariteit met en dienst aan anderen.
Wat betekent keuzevrijheid voor een gelovige?
Vrijheid kun je op veel verschillende manieren opvatten. Men is tegenwoordig vaak geneigd de nadruk te leggen op de vrijheid van keuze: vrij zijn betekent zelf kunnen beslissen wat je wilt zijn of wilt doen. Dat gaat voor sommigen zo ver dat God gezien wordt als een vijand van de mens omdat Hij hem zou willen voorschrijven hoe hij zich moet gedragen. Het geloof zou ons dan onze vrijheid ontnemen.
Voor een complete visie op vrijheid, moet je twee niveaus onderscheiden. Op het eerste niveau bestaat vrijheid erin dat de keuzes niet bepaald zijn door dwang van buitenaf. Toen God de mens naar zijn beeld schiep, gaf Hij hem dit vermogen om te kiezen. Het is niet zo dat alles in ons voorgeprogrammeerd is. Om te groeien moeten we stappen zetten die niemand in onze plaats kan maken. En, zoals zo vaak wordt gezegd, ook niet kiezen is een keuze!
Dit vermogen om te kiezen is op zichzelf goed en noodzakelijk. Het is echter niet voldoende om te komen tot echte vrijheid. Keuzes moeten in dienst van iets staan. Ons handelen heeft een gerichtheid. We kunnen alleen tot werkelijke vrijheid gebracht worden wanneer we er op gericht zijn te worden wie we werkelijk zijn, wanneer we onze identiteit ten volle laten ontplooien.
Zo zie je dat een begrip van vrijheid dat ons ertoe aanmoedigt dat het niet uitmaakt wat we doen, niet werkt. Ook niet op het menselijk vlak. Er zijn keuzes die met zich meebrengen dat we minder onszelf zijn. Om een paar extreme voorbeelden te noemen: iemand die ‘in vrijheid’ kiest om verslaafd te raken of zelfs om zelfmoord te plegen. Deze mens zaagt de tak af waarop hij zit. Hij berooft zichzelf van de mogelijkheid om verdere beslissingen te nemen die hem gelukkig kunnen maken.
“Heer, U kent mij, U doorgrondt mij,” zingt de psalmist (Psalm 139:1). Als de Schepper van het menselijk hart degene is die hem beter kent dan wie dan ook (zie Jeremia 17:9-10), dan zullen we met zijn hulp in staat zijn om die keuzes te maken die ons bij onze ware identiteit brengen en dus bij ons echte geluk. God helpt ons in de eerste plaats door zijn Woord dat ons laat zien hoe we op een authentieke manier kunnen handelen. Dit bereikt zijn hoogtepunt in het leven van zijn Zoon, Jezus Christus. Vervolgens helpt Hij ons door de aanwezigheid van zijn Geest in ons, vrucht van Christus’ dood en opstanding.
Als we ons vertrouwen in God stellen en proberen in zijn voetsporen te gaan, betekent dat niet dat we onze vrijheid opgeven. We gebruiken dan juist ons vermogen om in vrijheid keuzes te maken om werkelijk onszelf te worden in relatie met de Bron van ons bestaan. We scheppen ruimte voor de volledige ontplooiing van het menselijk leven, in ons en om ons heen.