TAIZÉ

Jongeren en het gebed in Taizé

 
Een broeder laat zijn gedachten gaan over de manier waarop jongeren betrokken kunnen worden bij het gebed; hij benadrukt drie dimensies van het gebed in Taizé waarvan hij denkt dat ze een antwoord zouden kunnen zijn op het zoeken van de jongeren.

Drie keer per dag komt alles op de heuvel van Taizé tot stilstand: het werk, de bijbelstudies en de groepsgesprekken. De klokken roepen op tot het gebed in de kerk. Honderden, soms duizenden jongeren uit allerlei landen ter wereld bidden en zingen met de broeders van Taizé. Korte gezangen, die vaak herhaald worden en die in weinig woorden een fundamentele werkelijkheid uitdrukken die snel begrepen wordt. Daarna is er een bijbellezing in verschillende talen. Centraal in elk gemeenschappelijk gebed staat het lange stiltemoment dat een uniek moment is om God te ontmoeten.

Wij, als broeders, zijn vaak onder de indruk van het feit dat jongeren soms urenlang in onze kerk kunnen blijven, in stilte of ondersteund door het meditatieve zingen. Jongeren zijn soms even verbaasd over zichzelf wanneer ze ontdekken hoe vaak ze in Taizé gebeden hebben. Wanneer men aan het einde van het verblijf aan de groepen vraagt wat hen het meest is bijgebleven, is het antwoord snel en zonder aarzelen gevonden: “Het gebed!” Terwijl veel van deze jongeren die zo enthousiast praten over hoe ze het gebed ervaren hebben, op het eerste gezicht weinig ‘expert’ lijken in het bidden. Daarom is het ook zo ontroerend.

Wijzelf, het zij opnieuw gezegd, blijven ons erover verbazen. Wat stelt jongeren in staat zich werkelijk open te stellen voor een innerlijke dialoog in het gebed? Hoe lukt het ons om hen te laten ontdekken dat God reeds een kiem in ons legt die kan uitgroeien tot verbondenheid met Hem, zelfs al lukt het niet om te bidden en zonder zelfs te weten wat men kan vragen of verwachten.

Zonder hierop een echt antwoord te kunnen geven, kan ik niettemin drie dimensies van het gebed in Taizé benadrukken waarvan ik denk dat ze beantwoorden aan het zoeken van de jongeren: een gebed dat toegankelijk is, dat meditatief is en vanuit het hart komt.

Een toegankelijk gebed

Het gebed van onze gemeenschap is in de loop der tijd veel veranderd. Het is steeds eenvoudiger geworden. Frère Roger was er steeds op bedacht dat niets in het gemeenschappelijk gebed ontoegankelijk mocht zijn. Hij was van mening dat een tekst die te lang was of te moeilijke woorden gebruikte, het zicht kon ontnemen op die liefdesrelatie die men in het gebed vindt door de aanwezigheid van de heilige Geest.

Deze eis van eenvoud, deze zorg om voor veel jongeren deze innerlijke ervaring toegankelijk te maken, verklaren deze manier van bidden met eenvoudige en meditatieve gezangen. Niet dat alles aan jongeren is aangepast. In zekere zin zijn de liederen van Taizé op zich geen jongerenmuziek. Ik geloof dat onze liederen diep geworteld zijn in de monastieke traditie.
Vanwege hun woordgebruik dat ontleend is aan de psalmen, hetzelfde woordgebruik van de lange traditie van gezongen gebeden die dateert van de allereerste bijeenkomsten van Israël.
Vanwege hun meditatieve en zelfs herhalende karakter. Onze gemeenschap begon met het zingen van psalmen en dat gaat tot op de dag van vandaag door. Maar in plaats van de hele psalm te zingen, houden wij het bij een vers waarover we samen mediteren, dat we laten resoneren in ons hart, teneinde in ons binnenste iets te ervaren van wat dat vers uitdrukt.

Wat aanslaat bij de jongeren in Taizé, dat is misschien ons streven naar een zo groot mogelijke eenvoud in onze manier om ons geloof te uiten, zonder het te versimpelen of er een zoetsappige interpretatie aan te geven. Zij voelen met al hun lichaamsvezels aan dat het gebed dat men hun aanreikt, niet zozeer een uitdrukking is van hun jongerentaaltje. Het nodigt hen veeleer uit om op zoek te gaan naar wat hen verder brengt in het leven en wat hen aanzet om zichzelf minder centraal te stellen, om leeg te worden van zichzelf. Dit gebeurt dan door hen woorden in de mond te leggen van lang vervlogen tijden. Jongeren voelen dat feilloos aan. Ze weten precies wanneer woorden alleen maar geuit worden om de woorden zelf en wanneer woorden ruimte scheppen omdat ze geen zekerheden wensen te verkopen. Misschien voelen ze aan dat wij als broedergemeenschap ons gebed aanpassen aan hun aanwezigheid om daardoor onze weg te verbreden en zo de intimiteit die wij wensen te beleven in God, voor allen mogelijk te maken. In die zin is het zo belangrijk dat het zingen steeds maar herhaald wordt door allen en niet alleen maar door solisten of voorzangers om alleen maar het refrein over te laten aan de verzamelde geloofsgemeenschap.

Een meditatief gebed

Het bidden gecombineerd met de liederen van Taizé is ook een bijbelse meditatie. Met Allerheiligen zit onze kerk vol met Franse middelbare scholieren. Dan ben ik zo verbaasd als ik zie hoe 2500 jongeren echtgemeend zingen: “Ik zal mij verblijden, juichen over uw liefde,” de woorden van een van de laatste liederen in het Frans. Ik heb het gevoel dat door een of twee verzen te herhalen, het zingen hen een directe toegang verleent tot het Woord van God. Het maakt het hun mogelijk om de schoonheid en zelfs de ‘ruigheid’ van de bijbelse woorden in hun binnenste op te slaan en van binnenuit te beleven. Vervolgens zullen sommige woorden die men uit het hoofd kent, bij het lezen herontdekt worden. Zo zal er plotseling een nieuw licht gaan schijnen op sommige teksten.

Ik vraag me soms af of onze manier van zingen niet beschouwd kan worden als een korte inleiding op de ‘lectio divina’, op dat aandachtig lezen van het Woord dat ruimte vrijmaakt om de tekst in al zijn dimensies te laten weerklinken. Joden praten in dit verband van het ‘kauwen’ op de Thora. Een rabbijn die geciteerd wordt in de joodse tekstenbundel uit de eerste eeuwen na Christus, zei het volgende: “Bekijk de Thora van alle kanten, want alles zit erin besloten; alleen zij zal je de ware kennis geven. Word oud in dit bestuderen, geef het niet op; er bestaat niets beters.” (Mishna Abot 5,25) In Taizé ligt het herhalend zingen in het verlengde van dit ‘herkauwen’, in dit ademhalen via het Woord van God.

Een gebed vanuit het hart

Er is nog een ander aspect dat me frappeert wanneer ik jongeren hoor praten over het gebed in Taizé: het lange moment van stilte middenin de viering geeft hen de gelegenheid om na te gaan wat hen bezighoudt. “De balans opmaken”, “luisteren naar wat het hart te zeggen heeft”, “nadenken over problemen”, “schoon schip maken in jezelf”, “een pauze inlassen”, “weer bij jezelf uitkomen”, “de maskers laten vallen”...: ze weten goed te omschrijven waartoe stilte hen uitnodigt.

Ze zijn met velen en dus boezemt de stilte hen geen angst in. Integendeel, er zijn er heel wat die zeggen dat de tien minuten stilte de eerste keer lang leken, maar dat ze daarna moeiteloos hun eigen invulling kregen.

Ik vraag me af of wat zij proberen uit te drukken, niet overeenkomt met wat de Oosterse christenen “het bidden met het hart”of “het waken met het hart” noemen. “Van alles waarover je waakt, waak vooral over je hart, het is de bron van je leven.” (Spreuken 4:23)

Het hart is in de bijbel het centrum van het menszijn. Hierin komen alle energielijnen samen. Voor de monniken van de Oosterse traditie is het gebed dat bestaat uit een herhaling van een korte zin die het ritme van de ademhaling volgt, in de eerste plaats een gebed vanuit het hart, dat wil zeggen een poging om alle energielijnen samen te bundelen en ze in de warmte van het hart te onderwerpen aan de louterende werking van de liefde. Door gevoelens en energie te bundelen, wordt het hart de plek van waaruit de neiging tot het goede ontspringt als gezuiverd water. Het bidden opgevat als waakzaam, wakker zijn en luisteren, maakt het mogelijk de eigen verlangens te concentreren, een nieuwe richting eraan te geven en ze synchroon te laten lopen met de liefde. Bidden betekent het hart voorbereiden om bedacht te zijn op situaties waarin liefde vereist wordt.

Door te zingen en door stilte te betrachten, ontdekken jongeren dat ze in staat zijn om nieuw van hart te worden, om een hart te krijgen dat simpel is in de etymologische zin van het woord: een hart uit één stuk, een hart dat uit de plooi gehaald is. De eerste christenen spraken over het gebed als over een manier om het ‘spirituele vet’ dat de gedachten en de verlangens terneerdrukt, te laten smelten. Het beeld van de plooien is eveneens suggestief: het hart dat uit de plooi wordt gehaald, is het hart dat ontdaan is van ballast en dat zo dicht mogelijk in de buurt van zijn verlangens blijft, om zo duidelijker te ontdekken hoe God het oproept om scheppend in het leven te staan.
“Elk verlangen dat diep in onszelf God aanroept, is op zich al een gebed. Jouw verlangen, dat is al jouw gebed. Er is een innerlijk gebed dat nooit zwijgt: dat is jouw verlangen. Als jij wil bidden, hou dan nooit op te verlangen.” (Augustinus, commentaar op psalm 37)

Onbelemmerd en openstaand naar een zekere transparantie, leert het hart ook om beslissingen en intuïties te laten rijpen en om lijnen te schetsen voor een levensweg. En ook om delicate situaties en impasses te doorzien. In deze zin hoop ik dat jongeren begrijpen dat “het gebed ons niet bevrijdt van wereldse zorgen. Integendeel, bidden is een daad van verantwoordelijkheid: hoe meer je in alle eenvoud en nederigheid bidt, des te meer je uitgenodigd wordt om lief te hebben en dat uit te dragen in je leven.” (Frère Roger, brief 2005, ‘Een toekomst van vrede’)

Door deze drie dimensies van het gebed die wij proberen te delen met de jongeren – zichzelf minder centraal stellen, ‘herkauwen’ van de Schrift en ‘waakzaam luisteren’ naar het hart – zouden wij zo graag bij hen de zekerheid voelbaar willen maken die broeder Roger ons in zijn laatste onvoltooide brief heeft nagelaten:
“God vergezelt ons tot in onze diepste eenzaamheid. Hij zegt tot ieder mens: “Jij bent kostbaar in mijn ogen en waardevol; Ik houd van je.” Ja, God kan niet anders dan zijn liefde geven, dat is de samenvatting van heel het evangelie.”

Bijgewerkt: 19 april 2006

Gebed – liederen

Ontdek in deze rubriek het gebed in Taizé, luister naar de liederen, bekijk de partituren en denk na over de waarde van de stilte.